Jastëk, jorgan, “lazy bags”, por edhe copa të ndryshme veshjesh që dominojnë në pistat e modës… Me zor se do të njihni se janë prej mbeturinave të tekstilit, por gjithsesi janë prej tyre.
Nga një problem, nga një ndotës i mjedisit, një pjesë e mbetjeve të tekstilit shndërrohet në një produkt me një vlerë të re. Në mungesë të një zgjidhjeje sistematike për mbetjet tekstile, hapa pionierë në këtë drejtim po bëhen nga sektori joqeveritar dhe ai i arsimit të lartë. Organizata joqeveritare “Fondacioni për Zhvillimin e Bashkësisë Lokale” (FZHBL) nga Shtipi së bashku me Fakultetin Teknologjik të Universitetit Shtetëror “Goce Dellçev” demonstruan në praktikë se si mbeturinat e tekstilit në vend të ndotës mund të përpunohen në lëndë të parë:
“Grumbullojmë mbetjet e tekstilit, por jo ato që deklarohen në doganë, por ato që mbeten nga rrobaqepësia, i përpunojmë, dhe i përdorim si mbushje për jastëkët dekorativ (për ulje). Tani po prezantojmë edhe dy produkte të reja, jastëkët për kafshët shtëpiake dhe kukullat e fëmijëve.“
Maqedonia hedh 9000 tonë mbeturina tekstili në vit, të cilat digjen dhe ndotin ajrin
Në nivel të Maqedonisë çdo vit hidhen rreth 9000 tonë mbeturina tekstili (Enti Shtetëror i Statistikave), të cilat përfundojnë në deponi, ku digjen dhe kështu ndotin ajrin.
“Pasojat e mbetjeve të tekstilit i ndjejmë pak më vonë, jo në momentin kur krijohen”, thotë docent Sanja Risteski, profesoreshë në Fakultetin Tekniko-Teknologjik.
Në vitin 2021 filloi projekti i parë, “Ekonomia cirkulare si një mënyrë për t’u marrë me mbetjet e tekstilit”, sepse vetë modeli cirkular ofron pikërisht atë – ne kemi një lëndë të parë, nga ajo lëndë ne krijojmë një produkt, gjatë krijimit të produktit kemi mbetje të tekstilit, ne i përdorim ato mbetje tekstili si lëndë të parë për të përfituar një produkt tjetër të ri.
“Qëllimet ishin të bënin jastëkë, çanta dembelë (lazy bags) apo jastëkë sediljeje, jorgan në madhësi të ndryshme“..
Kjo është vetëm një nga zgjidhjet e mundshme për mbetjet e tekstilit, që ka vlerën e vet shtesë me përfshirjen e qytetarëve nga grupet të rrezikuara. Përveç grave që kanë humbur punën nga kompanitë e tekstilit, angazhimin e tyre në përpunimin e mbeturinave të tekstilit mund të gjejnë edhe grupet e tjera të rrezikuara të qytetarëve. Kjo është arsyeja pse ne kemi punuar me grupe të ndjeshme, të rrezikuara të qytetarëve. Trajnimi i parë ka qenë me Qendrën “Poraka”, kemi punuar me persona me nevoja të veçanta, ku kemi ridizenjuar mbetjet e kompanive të tekstilit në formën e bluzave, çantave, të neseserëve.
Personat me aftësi të kufizuara dhe punëtorët që humbën punën janë sërish aktivë në përpunimin e mbetjeve të tekstilit
Një tjetër trajnim u mbajt në shkollën e mesme për edukim dhe rehabilitim “Iskra” në Shtip, ku nxënësit bënë punime të bukura, këta janë nxënës të cilët tashmë janë të aftë në qepje, konstruim dhe modelim, kështu që nga atje dolën shumë modele dhe u përdor me sukses një sasi e madhe e mbetjeve të tekstilit.
Në të gjitha këto trajnime morën pjesë rreth njëqind pjesëmarrës – nxënës, studentë, persona me nevoja të veçanta, si dhe gra nga kompanitë e tekstilit që humbën punën. Vlen të theksohet se disa nga studentët ishin nga Spanja, të cilët po qëndrojnë në UGD përmes programit Erasmus Plus.
Sipërmarrja sociale në vendin tonë është në fillimet e saj dhe sa realiste është të pritet rritje e shpejtë e ndërmarrjeve sociale që do të merren me mbetjet e tekstilit, pyesim Sanja Mançevën, bashkëthemeluese dhe kryetare e Shoqatës për Arsim, Promovim dhe Zhvillim të Shoqatës Sociale KO-KREATORI, mentore në Inkubatorin Rajonal për Sipërmarrësit Social (RISE) dhe Eptisa në Evropën Juglindore – zyrën rajonale për ekonomi sociale.
Historitë e suksesit janë dëshmi se ndërmarrjet sociale mund të mbijetojnë
“Sipërmarrja sociale lindi me nevojën për të krijuar një koncept të ri të ndryshëm nga veprimet humanitare dhe ofrimin e ndihmës për komunitetet e margjinalizuara. Ideja ishte që anëtarët e këtyre komuniteteve të përfshiheshin aktivisht në gjetjen e zgjidhjeve për sfidat me të cilat përballen dhe të ndryshonin vendin e tyre në Ekosistemin nga njerëzit që marrin ndihmë, në pronarët ose punonjës në ndërmarrje me misione sociale që ndihmojnë në zgjidhjen e problemeve shoqërore. Ndryshe nga Evropa, ku çdo e treta sipërmarrje e sapohapur është sociale, sipërmarrja sociale në vendin tonë është ende në fazat e zhvillimit, ndonëse ka shënuar progres të madh në vitet e fundit.
Arsyet e kësaj situate janë sfidat e shumta me të cilat ballafaqohen personat që mund apo dëshirojnë të hapin biznese sociale, por një gjë është e sigurt, kjo nuk vjen si pasojë e mungesës së nevojave për ekzistencën e tyre. Për të nxitur zhvillimin e këtij koncepti sipërmarrjeje, nevojitet më shumë edukim dhe mentorim të të gjithë aktorëve të shoqërisë, krijimin e politikave të veçanta lokale e kombëtare, duke marrë parasysh të gjitha nevojat dhe sfidat territoriale.
Për të zhvilluar një sipërmarrje sociale të qëndrueshme, e cila është dëshmuar të jetë sfida më e madhe nga praktika e deritanishme, misioni social dhe ekonomik duhet të vijë nga komuniteti që duam të mbështesim dhe forcojmë, duke u përgjigjur nevojave të personave të interesuar, por edhe nevojave të territorit. Historitë e suksesit të Umbrella Lounge Bar, Pokrov, Kopce janë vetëm disa shembuj se edhe në këto hapësira ndërmarrjet sociale mund të mbijetojnë. Nevojat, interesat dhe idetë ekzistojnë. Ato që mungojnë janë Edukimi, mentorimi dhe mbështetja”
Deponia e Shtipit digjet vazhdimisht
Mbështetja nga shteti – thelbësore për sipërmarrësit socialë që duan të përpunojnë mbetjet e tekstilit
Boris Sharkovski nga FZHLB thotë se problemi më i madh për funksionimin e këtyre ndërmarrjeve sociale është se nuk ka stimulim nga shteti. Gjithashtu, nuk ka frymë të mjaftueshme sipërmarrëse në mesin e sipërmarrësve potencialë. Kapitali fillestar është i vështirë për t’u siguruar, nuk ka fonde dhe ligji i ri, në vend që të lehtësojë punën, rrezikon të vendosë vështirësi të reja administrative.
Megjithatë, si në shumë fusha të tjera, edhe me çështjen e mbetjeve tekstile, një pjesë e rëndësishme e zgjidhjes së problemit i takon njerëzve, individit. Në këtë rast, kjo reflektohet më së shumti përmes teshave të vjetra, të cilat të gjithë ne i hedhim dhe kështu përfundojnë në mbeturina dhe më pas digjen.
Teshat e vjetra në vend se të hidhen në kontejner, të dorëzohen në qendrat e grumbullimit
Në të gjithë botën ka një tendencë për një rritje të jashtëzakonshme të prodhimit të veshjeve. Vetëm kjo do të thotë se më shumë blihet dhe vishet për një kohë më të shkurtër. Garderoberët e mbushur me tesha janë problem për të familjet, dhe heqim dorë prej tyre në mënyrën më të thjeshtë – i hedhim në kontejner. Në këtë mënyrë, vetëm rrisim sasinë e mbetjeve të tekstilit, ose thënë ndryshe kontribuojmë më shumë në ndotje. Zgjidhja është dhurimi i rrobave përmes qendrave të grumbullimit të rrobave të vjetra, zakonisht nën organizim të Kryqit të Kuq.
Ndryshimet ligjore japin zgjidhje edhe për veshjet e vjetra:
“Të gjithë kemi tesha që nuk na duhen. Para se ti hedhim ato, duhet të mendojmë nëse mund ta ridizajnojmë, të krijojmë një teshë të re prej tyre.“
Aktivitetet e FZHLB shkojnë në të njëjtin drejtim, thotë Boris Sharkovski.
“Ne do të fokusohemi më shumë në ripërdorimin dhe riciklimin e teshave të përdorura. E gjithë kjo është sërish në kuadër të dispozitave të Ligjit të ri për Menaxhimin e Mbetjeve”
Prodhimi i produkteve të reja nga mbetjet e tekstilit përmes Ndërmarrjeve Sociale është një nga zgjidhjet e mundshme për këtë ndotës. Sigurisht, një fillim i mbarë në drejtim të angazhimit të kompanive të tekstilit për të cilat mbetjet e tekstilit janë problem, por edhe për vetë institucionet, të cilat duhet të kërkojnë zgjidhje për uljen e ndotjes së mjedisit.
